Jak zorganizować spektakl dostępny dla osób z niepełnosprawnością wzroku?
Koordynujesz dostępność w teatrze? Jesteś osobą zarządzającą teatrem? Zastanawiasz się, jak zacząć tworzenie oferty dostępnej dla osób z niepełnosprawnością wzroku? Ten artykuł jest właśnie dla Ciebie.
Czy osoby z niepełnosprawnością wzroku lubią chodzić do teatru?
Osoby z niepełnosprawnością wzroku bardzo chętnie przychodzą do teatru. To miejsce dostarcza wielu wrażeń płynących poprzez kilka zmysłów. Muzyka, efekty dźwiękowe, głosy aktorów i aktorek. Przestrzeń sali, specyficzny zapach. Kontakt z innymi widzami, spotkania towarzyskie wokół spektaklu, dyskusje. Wszystko to oddziałuje bardzo intensywnie. Jednak w większości spektakli nie można się z satysfakcją zanurzyć bez znajomości warstwy wizualnej. Dlatego właśnie tak ważna w teatrze jest audiodeskrypcja. Dzięki niej osoba z niepełnosprawnością wzroku może podążać za akcją na równi z innymi widzami.
Wprowadzenie dostępnego spektaklu do oferty to proces, w który zaangażowanych jest grupa osób. Część zadań można powierzyć zewnętrznym specjalistom. Niektóre realizują pracownicy teatru.
Tekst audiodeskrypcji teatralnej
Oczywiście zasadniczym i wyjściowym zadaniem jest opracowanie tekstu audiodeskrypcji. To zadanie warto powierzyć kompetentnemu zespołowi, czyli audiodeskryptorowi i konsultantowi z niepełnosprawnością wzroku. Proces powstawania m.in. audiodeskrypcji teatralnej opisaliśmy w artykule pt. "Co to jest audiodeskrypcja i jak przebiega proces jej tworzenia?".
Po stronie teatru pozostaje zapewnienie nagrania wideo spektaklu. Im lepszej jest ono jakości, tym sprawniej przebiega praca nad opisem. Świetnie sprawdzają się nagrania z kilku kamer. Dzięki temu można analizować akcję, widząc zarówno całą scenę, jak i poszczególne postaci. Ważna jest także dobra słyszalność zespołu aktorskiego oraz warstwy dźwiękowej. Przydatnym materiałem są również zdjęcia. Na nich można przyjrzeć się dokładnie wszelkim szczegółom kostiumów i charakteryzacji. Kolejnym ważnym plikiem, który zapewnia teatr jest aktualna wersja scenariusza. To w tym pliku wpisywane są poszczególne fragmenty audiodeskrypcji, pomiędzy kwestiami aktorów i aktorek oraz pomiędzy istotnymi dźwiękami. Audiodeskrypcja wpisywana jest innym kolorem, by w czasie odczytu dobrze odróżniała się od dialogów.
Audiodeskryptor i konsultant analizują każdy fragment spektaklu, szukając miejsc, które wymagają opisu oraz pauz, umożliwiających wprowadzenie dodatkowych informacji. Audiodeskrypcje nie mogą się bowiem nakładać na wypowiedzi aktorskie.
Przeważnie niemożliwe jest opisanie w trakcie spektaklu wszystkich jego istotnych elementów - wyglądu scenografii, ogólnej wizualnej koncepcji inscenizacji, wyglądu postaci. Dlatego wypracowano rozwiązanie, umożliwiające widzowi z niepełnosprawnością wzroku zapoznanie się z tymi informacjami przed spektaklem. Jest to tak zwany audiowstęp. To tekst odczytywany jeszcze przed rozpoczęciem przedstawienia. Można także umieścić go na stronie internetowej, aby widzowie mogli przeczytać go w dowolnym dla siebie momencie, przed udaniem się do teatru.
Odczyt audiodeskrypcji teatralnej
Następnym krokiem jest przygotowanie odczytu audiodeskrypcji w czasie spektaklu. Potrzebne jest w tym wypadku zapewnienie warunków do tego, by była ona słyszalna tylko dla osób jej potrzebujących. W tym celu stosuje się system złożony z nadajnika i odbiorników na podczerwień lub fale radiowe. Lektor odczytujący audiodeskrypcję znajduje się w izolowanym od sali pomieszczeniu. Musi mieć w nim do dyspozycji monitor z transmisją wideo ze sceny oraz słuchawki do odsłuchu, a przede wszystkim mikrofon z nadajnikiem. W pomieszczeniu tym musi być także stolik na laptopa oraz nieskrzypiące krzesło. Zaaranżowanie takiego miejsca leży po stronie teatru. Wymaga zaangażowania specjalisty od multimediów oraz realizatora dźwięku. Natomiast dla widzów należy zorganizować stanowisko przy szatni, w którym pracownik teatru będzie wypożyczać odbiorniki, a następnie przyjmować je po przedstawieniu.
Systemy złożone z nadajnika i odbiorników są mobilne. To te same urządzenia, które stosuje się w przypadku tłumaczeń symultanicznych lub w czasie miejskich wycieczek z przewodnikiem. Nasz zespół współpracuje z firmą wypożyczającą tego typu sprzęt. Niektóre teatry kupują takie zestawy, żeby mieć je na własność.
Czy można dotknąć teatru?
Istotnym źródłem informacji dla osób z niepełnosprawnością wzroku jest zmysł dotyku. Dlatego w teatrze stosuje się tak zwane zwiedzanie dotykowe sceny. W wyznaczonych przez teatr godzinach osoby zainteresowane są zapraszane przed spektaklem. Pod kierunkiem pracownika teatru zwiedzają scenę, poznają scenografię, wybrane rekwizyty czy kostiumy. Tego typu spotkania niezwykle pogłębiają teatralne doznania osób niewidomych i słabowidzących. Nasza firma może przeprowadzić szkolenie dla koordynatora dostępności, osób z działu edukacji i innych pracowników na temat organizacji tego typu wydarzeń.
Zaproszenie odbiorców z niepełnosprawnością wzroku
Bardzo ważnym etapem przygotowań do dostępnego spektaklu jest zaproszenie widzów z niepełnosprawnością wzroku. Potrzebne jest podjęcie konkretnych działań, żeby informacja o ofercie z audiodeskrypcją trafiła do odbiorców. Oczywiście podstawową sprawą jest umieszczenie jej na stronie internetowej, w zakładce z repertuarem. Dlatego niezwykle wskazane jest upewnienie się, czy strona ta jest dostępna dla użytkowników korzystających z czytników ekranu, czyli programów umożliwiających odczytywanie treści elektronicznych poprzez syntezator mowy. Jeśli nie ma pewności czy strona internetowa jest dostępna - warto zamówić audyt dostępności cyfrowej.
Jednak samo umieszczenie informacji na stronie www nie wystarczy. Ponieważ kwestia dostępności teatru dopiero się rozwija, wiele osób z niepełnosprawnością wzroku nie szuka takich informacji na stronach teatrów. Warto zatem dotrzeć do zainteresowanych poprzez kontakt z organizacjami pozarządowymi, zajmującymi się działaniami na rzecz tej grupy społecznej. To zadanie dla koordynatora dostępności.
Koordynator powinien udzielić odbiorcom audiodeskrypcji wsparcia w kwestii rezerwacji biletów. Warto przy tym pamiętać, że osoby z niepełnosprawnością wzroku potrzebują miejsc na sali z dobrą widocznością. Wynika to stąd, że ten rodzaj niepełnosprawności to całe spektrum specyficznego funkcjonowania pod względem bodźców wzrokowych. Rzadko oznacza to stan absolutnego ich braku. Często osoby mają tak zwane szczątkowe widzenie. Ten kilkuprocentowy zakres odbioru treści wizualnych jest bardzo ważny.
Pracownicy z obsługi widowni i kasy na pewno docenią szkolenia z obsługi osób z niepełnosprawnościami. Najlepiej sprawdzą się warsztaty, w trakcie których można porozmawiać z trenerami z niepełnosprawnością wzroku. Prosto i praktycznie wyjaśnią oni zasady kontaktu. Pokażą, jak pełnić rolę asystenta, czyli jak być przewodnikiem i udzielić wsparcia w skorzystaniu z szatni, w dotarciu na miejsce na widowni czy w czasie stacjonarnego zakupu biletu. Wytłumaczą, jakich zwrotów językowych unikać, aby mimowolnie nie tworzyć sytuacji dyskryminującej. Dobry trener łączy poczucie humoru i dystansu z dużym doświadczeniem, dzięki czemu lęk przed nieznaną wcześniej grupą społeczną szybko znika.
Suma tych działań prowadzi do ciekawych spotkań. Pozwala teatrowi zrealizować swoją misję, którą jest niewątpliwie umożliwienie kontaktu ze sztuką jak największej grupie osób na równych prawach. Pozwala przełamać stereotypy, między innymi polegające na przekonaniu, że osoby z niepełnosprawnościami funkcjonują w izolacji społecznej. Stworzenie odpowiednich warunków i zaproszenie ich do teatru szybko pokaże, że korzystnie wpływa to na poszerzanie widowni także o ich przyjaciół, rodzinę, znajomych. Często jest bowiem tak, że są one swego rodzaju liderami opinii w swoim kręgu towarzyskim, co daje nowe możliwości spotkania wokół sztuki teatralnej.
Regina Mynarska
Specjalistka audiodeskrypcji
Stypendystka Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Miasta Krakowa. Ma w portfolio opisy kilkuset obiektów, sztuk teatralnych oraz filmów dla największych instytucji kultury. Prowadzi szkolenia i kursy akademickie o języku równościowym, zasadach kontaktu z osobami z niepełnosprawnościami i audiodeskrypcji.
Zaplanuj inkluzywne wydarzenie razem z nami
Regularnie tworzymy audiodeskrypcje teatralne, filmowe, pomagamy organizować dostępne spektakle i wydarzenia oraz prowadzimy szkolenia z obsługi osób z niepełnosprawnościami.